روانشناسی ورزش و آمادگی ذهنی
روانشناسی ورزشی دانشی میانرشته ای است که به بررسی حیطۀ علوم حرکتی و روانشناسی میپردازد. این رشته هم زمان چگونگی تأثیر عوامل روانشناختی بر عملکرد و همینطور چگونگی مشارکت اثرات ورزش و تمرینها بر مؤلفه های روانشناختی و جسمانی را بررسی میکند. ازآنجاییکه روانشناسی به مطالعه رفتار ميپردازد ، شامل مطالعه حركات و فعاليتهاي ورزشي، از فعاليت حركتي كودك دبستاني تا سطوح حرفهای مسابقات جهاني و المپيك میشود و سلامت روانی تمامی افراد شرکتکننده در ورزش در هر سطح و سن را محور توجه خود قرار میدهد. متصدیان تیم های ورزشی جهت اطمينان ازكسب تجارب مثبت از سوي ورزشكاران جوان ، از روانشناسي ورزشي بهره ميگيرند و نهايتاً مربيان در تمام سطوح از تکنیک های روانشناسي ورزشي همچون كنترل هيجان ، تصویرسازی ذهني ، هدفگزینی و انگيزش كمك ميگيرند تا ورزشكاران را در تكامل و بهبود اجراهاي شان ياري دهند. این بازه در کنار دانش پزشکی ورزشی، علم تمرین، تغذیه و … نیز به عنوان مکملی در راستای پیشگیری، بازتوانی، حفظ و ارتقای سلامتی، انگیزه مشارکت ورزش و … موردتوجه قرار دارد.
آمادگی تکنیکی و آمادگی جسمانی به عنوان دو ضلع مهم از مثلث آمادگی در ورزش، همواره دغدغه اصلی مربیان وورزشکاران بوده و تمامی امکانات جهت ارتقا یای نام وربه کار برده میشود تا بهترین بهره و نتیجه ازآن گرفته شود . اما امروزه اهمیت ضلع سوم ، یعنی آمادگی ذهنی بر همه مشخص گردیده و موردتوجه است. نقش عوامل ذهنی وروانی بهصورت بدیهی به اثبات رسیده وکمترمربی و ورزشکاری است که تأثیر عوامل ذهنی در یادگیری و مخصوصاً اجرای آن درمسابقه ها را درک نکرده باشد . ثانیهها ، دقایق ، روزها ، ماهها و سالها زمان ، هزینه ، انرژی ، فکر و … جهت کسب نتیجه مطلوب صرف میشود، اما فقط طی مدتزمان کوتاهی درمیدان رقابت فرصت است تاتمامی آنها به بارنشیند. میتوان گفت میان 10 نفر اول المپیکو مسابقات جهانی از لحاظ فنی هیچ تفاوت قابل ملاحظهای وجود ندارد و تنها چیزی که برتری افراد نسبت به هم رامشخص میکند ذهن آنها است. امروزه ، رقابت درمیادین ورزشی جهان بین دو جسم برترنی ست بلکه بین 2 ذهن و 2 فکر برتر است. از این رو میتوان نتیجه گرفت که وجود روانشناس ورزشی و مربی مهارتهای ذهنی در کنار دیگر مربیان و کادر فنی (مربیان فنی، آموزشی و تمرین دهندگان، مربیان بدنساز، مربیان تغذیه و … )، جهت تکمیل حلقه پشتیبانی ورزشکاران امری ضروری به نظر میرسد.
مثالهایی از اثر حضور روانشناسان ورزشی:
⦁ مارتین پری روانشناس سابق راجر فدرر قهرمان افسانهای تنیس جهان و همچنین سلطان گلف جهان تایگر وودز، رمز موفقیت ورزشکاران حرفهای در کنار تمرینها را نقش استفاده از مهارتهای ذهنی در افزایش اعتمادبهنفس، انگیزه، تعهد، تمرکز آنان میداند.
⦁ الکسیس کستوری، روانشناس ورزشی اسبق ایوان لندل، نفر اول اسبق تنیس جهان و همچنین اندی موری نیز رمز موفقیت ورزشکاران حرفهای را شخصیت، استفاده از مهارتهای آرامسازی مسابقهای و تمرکز آنان میداند.
⦁ روبرتو فورزونی، روانشناس ورزشی اندی موری راز موفقیت ذهنی در مسابقهها را واکنش (به معنای چگونگی کنار آمدن با مشکلات و موقعیتهای سخت) و روشهای مرور ذهنی قبل از رویارویی با حریفان میداند.
در این راستا با توجه به اهمیت و ضرورت استفاده از خدمات روانشناسی ورزشی جهت حمایت ورزشکاران در رشته تنیس در سطوح گوناگون و نظر به تحقق اهداف و فعالیتهای آکادمی آموزشی و حرفه ای تنیس عابدین زاده، دپارتمان تخصصی روانشناسی ورزش و مهارتهای ذهنی ورزشی به شرح فعالیتهای ذیل مشغول به خدمات می باشد:
*روانشناسی ورزش کودکان (12-8 سال): این بازه ویژه ورزشکاران مبتدی تنیس حاضر در بخش آموزشی آکادمی است که شامل: استعدادیابی روانشناختی جهت انتخاب رشته ورزشی صحیح برای کودکان با توجه به ویژگی های شخصیتی و رفتاری، ارزیابی و استعدادیابی روان شناختی جهت انتخاب رشته تنیس به عنوان بخش حرفه ای و بررسی احتمال های کسب موفقیت کودکان در حیطه رقابت این رشته ورزشی از لحاظ ذهنی؛ ارزیابی و تعیین شیوه یادگیری کودکان جهت کمک به مربیان در راستای افزایش کیفیت آموزش مهارتهای تنیس، آموزش و تمرین مهارت های زندگی و نیز مهارت های ذهنی مورد نیاز در ورزش جهت تمرین و رقابت شامل: مهارت های کنترل اضطراب، حفظ و افزایش تمرکز، اعتماد به نفس، تعهد و استمرار انجام تمرین های ورزشی، انگیزه و … در قالب جلسات مشاوره فردی و گروهی انجام می گیرد.
*مشاوره روانشناسی ورزش حرفهای (آمادگی ذهنی مسابقات): این بازه با توجه به اهمیت سلامت و آمادگی ذهنی و بدنی، جهت انجام هرچه بهتر تکنیکها و تاکتیکها در تمرین و مسابقهها تدوینشده است. به علت ایجاد تنش و فشار تمرینهای آمادگی و مسابقهها بهویژه در ورزشکاران نوجوانان و جوان سطوح حرفهای تنیس حاضر در آکادمی، تمهیداتی نظیر: تشکیل پرونده آمادگی ذهنی ورزشکاران حرفهای، ارزیابی و تحلیل روانشناختی تمرین و مسابقهها، ملاحظات روانشناختی قبل، حین و پس از مسابقه، در قالب مشاوره و آموزش مهارتهای ذهنی ورزشی جهت بهبود عوامل گوناگون ذهنی (افزایش اعتمادبهنفس، بهبود تمرکز، کنترل هیجانها و اضطراب، کنترل خشم و …)، در نظر گرفتهشده است. فعالیتهای فوق بهصورت جلسههای مشاوره انفرادی (مشاورههای کوتاه مدت-میان مدت و بلندمدت در تمرین و مسابقه)، جلسههای گروهی تحلیل مسائل روانشناختی-ورزشی و فیلم مسابقات است.
*مشاوره روانشناسی ورزشی خانوادهها: برگزاری جلسههای آموزشی ویژه خانواده ها در خصوص فرزند پروری در حیطه ورزش، برقراری ارتباط مناسب با فرزند ورزشکار، اصول رفتارهای خارج از تمرین و مسابقه با فرزندان ورزشکار، هدفگذاری ورزشی، نحوه رفتار و گفتار با ورزشکاران در روزهای مسابقه، مشاوره های فردی و …
*پکیج آمادگی ذهنی ماهانه شامل: 2 الی 4 جلسه خصوصی و گروهی مشاوره (بر اساس تصمیم کادر فنی و مشاور)، شامل آموزش و تمرین مهارت های ذهنی، مشاوره فضای مجازی، حمایت مشاوره ای در مسابقات (فضای مجازی و تماس تلفنی)، مشاوره والدین و پاسخگویی به سؤالات (با هماهنگی قبلی- حضوری و مجازی)، ارزیابی و انجام آزمون های آمادگی ذهنی (هر 6 ماه یک بار)، جلسات تحلیل رفتاری و عملکردی ورزشکار با کادر و والدین و ….
دکتر محسن پروازی
دکترای رشته ی روانشناسی مشاوره
کارشناس ارشد روانشناسی ورزشی
کارشناس تربیت بدنی و علوم ورزشی
مسئول دپارتمان روان شناسی ورزشی آکادمی تنیس بابک